Hoe kom ik van een overeenkomst af? Vijf manieren om een overeenkomst te eindigen

In deze blog willen we uitleg geven over de manieren waarop een overeenkomst eindigt. Er zijn namelijk nogal wat verschillende vormen, en die hebben ook verschillende gevolgen. Zeker wanneer een overeenkomst niet goed is uitgevoerd, kan het tricky zijn om zomaar een overeenkomst te beëindigen. Met deze blog hopen we je daarover meer duidelijkheid te geven.

Iedereen sluit wel eens een overeenkomst. Sommige zijn zeer kort van duur, zoals de koop van een brood. Andere overeenkomsten duren jarenlang; denk aan een arbeidscontract of een samenlevingsovereenkomst. Een overeenkomst kan gaan om veel geld, bijvoorbeeld bij de overname van een bedrijf of de koop van een huis, maar soms is er helemaal geen geld mee gemoeid, bijvoorbeeld bij een ruilovereenkomst.

Over de meest voorkomende overeenkomsten hebben we op onze site een FAQ geschreven.

Manieren om van een overeenkomst af te komen

1. Tijdsverloop
2. Ontbinding
3. Vernietiging
4. Opzegging
5. Wederzijds goedvinden
6. Hulp inschakelen bij het eindigen van mijn overeenkomst

1. Overeenkomst eindigt door tijdsverloop

Sommige overeenkomsten worden voor bepaalde tijd aangegaan. Een goed voorbeeld is een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Na een bepaalde periode, bijvoorbeeld 12 maanden, eindigt de arbeidsovereenkomst van rechtswege.

Denk nu niet dat dit vanzelf gaat. Vaak is het namelijk zo dat er nog wel een handeling nodig is om de overeenkomst daadwerkelijk te laten eindigen. Zo kan in het contract, of in de wet, bepaald zijn dat het ondanks het tijdsverloop toch nodig is om het einde schriftelijk te bevestigen. Dat is vaak zo bij arbeidscontracten en huurcontracten.

Ga er dus nooit zomaar vanuit dat een contract voor bepaalde tijd automatisch eindigt na verloop van de contractperiode. Check het contract goed en roep bij twijfel juridisch advies in. Doe je het niet goed, dan kan het contract automatisch worden verlengd of kan er schadeplichtigheid ontstaan.

2. Overeenkomst eindigt door ontbinding

Als een contract door een partij niet goed wordt uitgevoerd, kan de andere partij de overeenkomst ontbinden. Een voorbeeld van zo’n situatie is een aannemer die fouten maakt bij de bouw van een huis. Presteert hij niet goed, dan kan de opdrachtgever de overeenkomst ontbinden.

Er zitten grote gevolgen aan ontbinding. De wanpresterende partij moet schadevergoeding betalen en de partijen moeten datgene dat is uitgevoerd, ongedaan maken.

Vooral die ongedaanmaking is lastig. Wat als de fundering van het huis al gelegd is, moet die er dan weer uit? In beginsel: ja. Maar de wet en rechtspraak heeft daar allerlei uitzonderingen en loopholes voor bedacht.

Daarom zijn er in de wet ook strenge eisen gesteld aan het recht op ontbinding. Zo moet de wanpresterende partij eerst schriftelijk in gebreke worden gesteld, en een termijn worden gegund om alsnog te presteren. Je moet de aannemer dus wijzen op zijn fouten, en vragen die binnen een bepaalde tijd te herstellen. Zo’n ingebrekestelling mag dus niet mondeling, en moet helder geformuleerd zijn in verband met de bewijspositie. Pas wanneer de wanpresterende partij na die ingebrekestelling nog niet heeft gepresteerd, kan de overeenkomst worden ontbonden.

Je kunt er dan voor kiezen om de hele overeenkomst te ontbinden (dan moet de fundering er ook weer uit) of gedeeltelijk te ontbinden. Ook die keuze is niet zonder gevolgen.

Er worden veel rechtszaken gevoerd over ontbinding van contracten, omdat partijen in de hitte van het moment nog wel eens vergeten de juiste richting te volgen. De ingebrekestelling wordt vergeten, of is te vaag, of soms is ontbinding zelfs contractueel uitgesloten. Het advies is ook hier: ga niet over één nacht ijs.

Als er wordt ontbonden, kan er ook schade worden gevorderd. Als de opdrachtgever zijn huis af moet laten bouwen door een andere aannemer en daardoor meer geld kwijt is, kan het meerdere als schade van de oude aannemer worden gevorderd. Die schade kan soms hoog oplopen.

Ook een mondelinge overeenkomst kan worden ontbonden. De systematiek is hetzelfde; ook daar moet eerst een schriftelijke ingebrekestelling worden gestuurd. Het probleem bij mondelinge overeenkomsten is alleen dat niet goed duidelijk is welke afspraken zijn gemaakt, en welke afspraken dan moeten worden nagekomen. Niet voor niets adviseren wij om afspraken altijd op papier te zetten.

3. Overeenkomst eindigt door vernietiging

Een overeenkomst kan ook worden beëindigd door deze te vernietigen. Stel: je koopt een auto waarvan de kilometerstand 50.000 aangeeft, en na onderzoek blijkt dat de werkelijke stand 200.000 moet zijn geweest. In zo’n geval is de koopovereenkomst gesloten onder een verkeerde voorstelling van zaken. De wet geeft dan de mogelijkheid om de overeenkomst te vernietigen wegens dwaling.

Naast dwaling kan een overeenkomst ook worden vernietigd in het geval van bedrog, bedreiging of misbruik van omstandigheden. Dat klinkt logisch: als je een contract tekent terwijl er een pistool op je is gericht, is er sprake van bedreiging en moet je achteraf onder de overeenkomst uit kunnen.

De juridische term voor deze gevallen is ‘wilsgebreken’. Er is een gebrek in de wil om de overeenkomst aan te gaan. Je wilt het eigenlijk niet, maar wordt door de omstandigheden verleid of gedwongen.

Een overeenkomst vernietigen kan door middel van een brief, of door een rechter te verzoeken de vernietiging uit te spreken.

De vernietiging heeft andere gevolgen dan de ontbinding. Zo heeft de vernietiging terugwerkende kracht, wat betekent dat er wordt gedaan alsof de overeenkomst nooit heeft bestaan. Dat kan van groot belang zijn. Zo is de eigendom van de auto in ons voorbeeld bij vernietiging nooit overgegaan. Vooral in geval van faillissement kan jou dat een betere positie opleveren.

Soms is het mogelijk om een overeenkomst zowel te ontbinden als te vernietigen. De gevolgen van beiden zijn verschillend, en ook de kans van slagen kan verschillen. Ook als je denkt dat je de overeenkomst onder een wilsgebrek hebt gesloten, is het goed je advocaat te raadplegen voordat je brieven gaat schrijven.

4. Overeenkomst eindigt door opzegging

Veel overeenkomsten duren voor onbepaalde tijd. Bijvoorbeeld een arbeidsovereenkomst of huurovereenkomst. Als beide partijen naar tevredenheid presteren en er is geen sprake van bedrog of dwaling, kan de overeenkomst dan toch worden beëindigd?

Het antwoord is: niet zonder meer, want afspraak is afspraak en daar heb je je aan te houden. Toch geeft de wet in sommige gevallen de mogelijkheid om een overeenkomst te beëindigen door opzegging. Een huurcontract kan worden opgezegd door de huurder of door de verhuurder. Het nemen van ontslag is ook een vorm van opzegging.

Bij opzegging eindigt de overeenkomst, zonder verdere gevolgen. Geen van de partijen is verplicht tot schadevergoeding, en er hoeft ook niets ongedaan gemaakt te worden. Partijen schudden elkaar de hand, en gaan over tot de orde van de dag.

Toch kunnen er ook bij opzegging juridische problemen ontstaan. Soms is opzegging namelijk alleen mogelijk in specifieke gevallen. Huur van een woning mag door de verhuurder bijvoorbeeld alleen maar worden opgezegd in de in de wet voorgeschreven gevallen, bijvoorbeeld bij ernstig wangedrag van de huurder. Ook moet vrijwel altijd een opzegtermijn in acht worden genomen. Doe je dat niet, dan kan de opzegging ongeldig zijn en loopt de overeenkomst door. Ook kan de andere partij in zo’n geval toch aanspraak maken op schadevergoeding.

In het MKB komen langdurige contracten veel voor. We noemen dat duurovereenkomsten. Partijen hebben een jarenlange zakenrelatie waarbij periodiek zakengedaan wordt. Bijvoorbeeld een leveranciersovereenkomst: partij A levert elke maand goederen aan partij B. Wil partij B nu van dat contract af, dan moet een opzegtermijn in acht worden genomen. Hoe lang die opzegtermijn moet zijn, verschilt van geval tot geval. Als vuistregel wordt wel gezegd dat er een opzegtermijn van 1 maand per jaar dat de overeenkomst heeft geduurd, moet worden gehanteerd. Dus heeft de overeenkomst zeven jaar geduurd, dan is de opzegtermijn zeven maanden. Maar ook hier geldt opnieuw: voorzichtigheid is geboden, en zoek advies voordat je drastische beslissingen neemt.

In Nederland geldt contractsvrijheid: partijen mogen in veel gevallen van de wet afwijken. In veel contracten worden daarom bijzondere opzeggingsregels opgenomen. Een partij mag dan bijvoorbeeld opzeggen wanneer de andere partij failliet wordt verklaard, of wanneer die partij overgenomen wordt door een ander bedrijf. Die contractuele afwijkingen zijn het creatieve terrein van de advocaat; er zijn veel situaties denkbaar waarin een partij graag van een overeenkomst af zou willen, terwijl er niet ontbonden of vernietigd kan worden. In zo’n geval is het noodzaak om in het contract goede afspraken over opzegging te maken.

5. Overeenkomst eindigt met wederzijds goedvinden

Deze variant lijkt op de opzegging, maar het verschil is dat de beslissing tot opzegging door een partij kan worden genomen. Beëindiging met wederzijds goedvinden is een gezamenlijke beslissing. Partijen zijn het samen eens over het einde van het contract. Er is geen formele handeling nodig, er is geen termijn noodzakelijk, en niemand valt de ander lastig met schadevergoeding of ongedaanmaking. Enkel een goede verstandhouding en overeenstemming tussen partijen, in goede harmonie. Waar ontbinding en vernietiging vaak de vechtscheidingen in het contractenrecht zijn, is dit het schoolvoorbeeld van een vredige echtscheiding.